Raki to bezkręgowce wodne, zasiedlające zarówno wody płynące jak i wody stojące. W Polsce występują 4 gatunki raków:
- rak szlachetny (Astacus astacus L.),
- rak błotny (Astacus leptodactylus Esch),
- rak pręgowaty (Orconectes limosus Raf.),
- rak sygnałowy (Pacifastacus leniusculus Dana).
Raki to największe skorupiaki występujące w Polskich wodach śródlądowych. Raki występują w różnych zbiornikach i zajmują w nich strefę denną, ukrywając się wśród roślin, kamieni, korzeni lub kopiąc nory w miękkim podłożu.
Raki są praktycznie wszystkożerne, przy czym w ich diecie dominuje pokarm roślinny, najczęściej plankton roślinny oraz fragmenty roślin wodnych. Dorosłe osobniki wykorzystują pokarm zwierzęcy, w skład którego wchodzą najczęściej drobne bezkręgowce wodne t.j.: skorupiaki planktonowe, larwy owadów, mięczaki. Raki mogą odżywiać się również upolowanymi przez siebie lub martwymi rybami i płazami.
Wspólną cechą raków występujących w Polsce, jest zjawisko zrzucania pancerza tzw. „wylinka”. Proces ten wiąże się ze wzrostem zwierzęcia i koniecznością zbudowania większego pancerza. Pomimo zróżnicowania gatunkowego wszystkie raki w Polsce składają jaja, które w całym okresie inkubacji noszone są przez samice (jaja przetrzymywane są pod odwłokiem samicy).
W zależności od gatunku raka, różne są wymagania związane z optymalnym dla nich środowiskiem. Rak szlachetny zwany też rakiem rzecznym preferuje wody płynące. Rak błotny zwany stawowym, upodobał sobie wody stojące (sporadycznie wolno płynące) o miękkim podłożu. Rak błotny także wymaga dobrych parametrów fizyko-chemicznych wody w której przebywa, ale jest bardziej tolerancyjny w porównaniu do raka szlachetnego.
Przyjmujemy, że oba raki (szlachetny i błotny) to nasze raki rodzime (na potrzeby tego opracowania, nie wdajemy się w dyskusję, o obcym pochodzeniu raka błotnego: dorzecze Morza Czarnego i Kaspijskiego). Raki te dorastają do znacznych wymiarów, osiągając długość około 20 cm.
Wysokie wymagania środowiskowe raka szlachetnego i błotnego, spowodowały, że raki te stały się synonimem „czystej” wody i tak pozostało w pamięci wielu starszych osób, które miały okazję widzieć lub łowić raki rodzime.
Na początku XX wieku w Polsce łowiono znaczne ilości raków i kraj nasz był liczącym się dostawcą tych skorupiaków, zwłaszcza na rynek niemiecki. Niestety epidemia choroby o nazwie „dżuma racza” spowodowały masowe śnięcia raków i prawie doprowadziła do zagłady obu tych gatunków. Sytuację pogorszyła się tym bardziej, gdy okazało się, że rak pręgowaty przenosi „dżumę raczą” a sam jest nią odporny. Dodatkowym niekorzystnym czynnikiem, okazało się pogorszenie stanu środowiska wielu zbiorników, tak bardzo, że nasze rodzime raki nie są w stanie w nich przetrwać.
W obecnych czasach, rak szlachetny i rak błotny występują tylko w nielicznych zbiornikach naturalnych, rozproszonych w całej Polsce. Ze względu na zagrożenie wyginięciem, podjęto działania ochronne i rak szlachetny oraz rak błotny mają ustanowiony wymiar ochronny i okres ochronny, a ponadto są wpisane na listę zwierząt chronionych. W praktyce oznacza to, że niedozwolony jest połów i wykorzystanie raków szlachetnych i błotnych, z wyjątkiem uprawnionych instytucji lub upoważnionych osób/firm.
Oprócz omówionych powyżej raków rodzimych, na terenie kraju występują raki introdukowane, czyli wprowadzone sztucznie na teren Polski. Takimi przybyszami są raki pręgowate i sygnałowe.
Rak pręgowaty zwany także amerykańskim, został sprowadzony do Polski z Ameryki Północnej około 1890 roku. Ze względu na informacje, że rak pręgowaty jest odporny na chorobę, miał on wypełnić siedliska ginących wskutek „dżumy raczej” raków: szlachetnego i błotnego. Niestety, rak pręgowaty jest nosicielem „dżumy raczej” co stanowi zagrożenie dla polskich raków. Rak pręgowaty wykazuje wysoką tolerancję na warunki środowiskowe (znosi bardzo słabe jakościowo wody), co powoduje, że opanował już około 75 % powierzchni Polski i w wielu wodach konkurował z niedobitkami naszych raków rodzimych. Rak pręgowaty osiąga niewielkie rozmiary, rzadko notowane są osobniki dłuższe niż 11-12 cm. Charakterystyczną cechą raka, są wyraźne, czerwono-brązowe pręgi na segmentach odwłokowych. Ze względu na niewielkie rozmiary raka pręgowatego, nie stanowi on surowca kulinarnego i nie jest eksploatowany gospodarczo.
RAK PRĘGOWATY
Rak sygnałowy zwany także szwedzkim, także sprowadzony został z Ameryki Północnej, dokonano tego w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Do Polski został sprowadzony na około 1972 roku (Krzywosz 2000). Rak sygnałowy osiąga średnie rozmiary, osiągając niekiedy długość 15-16 cm. Niestety, podobnie jak rak pręgowaty, jest nosicielem „dżumy raczej” i stanowi przez to zagrożenie dla raka szlachetnego i błotnego, tym bardziej, że jest też dla nich konkurentem pokarmowym. Ze względu na stosunkowo niewielkie rozmiary raka sygnałowego oraz nieliczne jego występowanie, nie stanowi on surowca kulinarnego i nie jest eksploatowany gospodarczo.
Podkreślić należy, że rak pręgowaty i rak sygnałowy są uznane w Polsce za gatunki obce, a w oparciu na ostatnie rozporządzenie: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20030170160 złowione raki pręgowate i sygnałowe nie powinny być wypuszczane ani do łowiska w których je złowiono, ani do innych wód. Informacje te ważne są tym bardziej, że warto umieć rozpoznawać gatunki raków (co pozwoli rozróżnić gatunki chronione od tych niepożądanych) a jednocześnie zweryfikuje informacje o ich rozmieszczeniu w kraju, oraz warunkach w których są spotykane. Dokładny opis cech różniących poszczególne gatunki raków, podany jest w opracowaniu Jerzego Mastyńskiego i Wojciecha Andrzejewskiego: Cechy morfometryczne i rozpoznawanie raków występujących w Polsce. Materiały te dostępne są także na stronie Wigierskiego Parku Narodowego: http://www.wigry.org.pl/raki/index.htm.
AUTOR: KOTWIC
Podczas przygotowania powyższego artykułu opierano się na pracach:
· Jerzy Mastyński i Wojciech Andrzejewski, 2001, Cechy morfometryczne i rozpoznawanie raków występujących w Polsce, Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań.
· Tadeusz Krzywosz, 2000, Astakofauna Polski: historia, stan obecny, perspektywy. Funkcjonowanie i ochrona ekosystemów wodnych na obszarach chronionych. Wydawnictwo Instytutu Rybactwa Śródlądowego, Olsztyn.
· innych dostępnych opracowaniach naukowych oraz informacjach z Internetu.
